Bileşikler ve Mol Kavramı1. Giriş
Kimyasal olayları iyi anlayabilmek, kullanılan sembolleri iyi bilmeyi gerekmektedir.
Bundan dolayı, reaksiyonları gerçekleştirebilmek veya nasıl gerçekleştiğini anlamak
için, mutlaka tüm formüllerin ve sembolllerin doğru şekilde kullanılması gerekmektedir.
2. Organik Bileşiklerin İsimlendirilmeleri
Kovalent bileşikler, iki element arasındaki elektronların ortaklaşa kullanılması sonucu
meydana gelen yapılardır.
 İki elementten hangisinin elektronları kendi üzerinde bulundurma kabiliyeti (elektronegativitesi)
fazla ise, elektronlar o element tarafına doğru yönelir.
Periyodik cetvelde elementlerin elektronegatifliği bir grup boyunca "aşağıdan
yukarı", bir periyod boyunca "soldan sağa doğru" artar.
Bazı elementlerin elektronegativite değerleri Tablo 4.1 de verilmiştir.
 Organik ve anorganik kimyada çok kullanılan bazı temel sayısal terimler Tablo
4.2'de verilmiştir.
 Örneğin, CO2'nin okunuşu "karbon dioksit" şeklinde,
NO'nun okunuşu "azot monoksit" şeklinde
PCl5'in okunuşu "fosfor pentaklorür" şeklinde
SO3'in okunuşu "kükürt trioksit" şeklindedir.
Bazı monoçekirdekli hidrürlerin IUPAC kuralına göre isimlendirilmesi Tablo
4.3'de verilmiştir.
 Sadece önek olarak okunan bazı karakteristik gruplar Tablo 4.4'de verilmiştir.
  CH3CH2CH2NO'nun okunuşu nitrozopropan şeklinde olmalıdır.
Tablo 4.4'e ilişkin ayrıntılı örnekler aşağıda verilmiştir.
 Organik kimyada bilinen 17 milyon bileşik ile tek tek ilgilenmek tahmin edileceği
gibi çok zordur. Bundan dolayı, bunlar fonksiyonel gruplarına göre belirli sınıflamaya
sokulmuşlardır. Oluşturulan sınıflar kendi içinde öncelikle derecelerine göre
dizilmişlerdir. Aşağıdaki Tablo 4.5'de bunlar azalan önem sırasına göre verilmişlerdir.
 Örneğin,
 bileşiği "benzaldehit" diye isimlendirildiği halde,yapıya —COOH (asit) grubu ilave edildiğinde yapı "asit" olarak okunur. Çünkü
Tablo 4.5'den görüleceği gibi, asit grubunun aldehit grubuna göre öncelik sırası
daha iyidir. Bundan dolayı maddenin ismi (bizim yapımızda) "2-formilbenzoik
asit" olur.
 Yine başka bir örnek verelim,
 maddenin ismi metil fenil eterdir.
Yapıya bir aldehit grubu ilave edelim.
 Bu durumda maddenin ismi "2-metoksibenzaldehit" olur.
İki örnekten de anlaşılacağı üzer, aynı yapı grupları öncelik sırasına bağlı olarak
önek veya sonek olarak okunduklarında, farklı şekilde okunurlar. Örneklerimizde,
aldehit (sonek olarak) → formil (önek olarak)
olarak okunmuştur.
Bazı önemli karakteristik grupların önek ve sonek olarak nasıl okunduklarını
Tablo 4.6'da görelim.
  Organik bileşiklerin isimlendirilmesinde çok çeşitli kurallar olmasına rağmen,
aşağıdaki kural en önemlilerindendir.
 Organik bileşiğin iki kısımdan oluştuğu kabul edilir.
Örneğin, propanoik asiti ele alalım.
Ana hidrür CH3CH2CH3 propan
 Ana grup
 asit grubudur. İkinci bir örnek olarak siklohekzankarboksilik asiti ele alalım.Anahidrür "siklohekzan"
 Ana grup ise
 asit grubudur.Tablo 4.5 ve Tablo 4.6 daki kuralların uygulamasına ilişkin çeşitli örnekler aşağıda
verilmiştir.
  3. Anorganik Maddelerin İsimlendirilmeleri
İyonik bileşiklerin isimleri yazılırken, önce "katyonlar" daha sonra "anyonlar"
belirtilirler. Örneğin, NaCl'ün okunuşunu ele alalım. Burada önce Na+ ve ardından
Cl- okunur ve dolayısıyla maddenin okunuşu sodyum klorürdür.
Bir iyonun elektriksel yük sayısı, o elementin birleşme kapasitesinin bir ölçüsüdür. Bir
kimyasal elementin artı veya eksi elektriksel yük sayısına "değerlik" denir.
3.1. Katyonlar
Periyodik cetvelde 1. grupta bulunan elementlerin birleşme kapasiteleri 1, ikinci
grupta bulunan elementlerin 2 ve üçüncü grupta bulunan elementlerin birleşme
kapasiteleri 3' tür.
Periyodik cetvelde 1. ve 2. grupta yer alan alkali ve toprak alkali elementleri sadece birer
katyon oluştururlar.
Örneğin, 1. Grup elementleri
 Geçiş elementleri birden fazla sayıda katyon oluşturabilirler.
Örneğin,
  Katyonların büyük çoğunluğunun monoatomik olmalarına rağmen, çok atomlu katyonlar
da bulunmaktadır.
Örneğin,
 3.2. Anyonlar
Monoatomik anyonlar, element isminin veya önekinin sonuna "ür" veya "it" soneki
ilavesi ile isimlendirilirler.
Örneğin,
 Oksijen içeren çok atomlu anyonlar, sonek olarak "it" veya "at" eki alırlar.
 Oksijen içeren halojenli anyonlar, içerdikleri oksijen sayısına göre farklı sonekler alırlar.
Oksijen içeren halojenlerin okunuşlarını klor üzerinde gösterelim.
 Eksi iki (-2) veya eksi (üç) (-3) yüklü anyonlara H+ ilave edilerek kendinden bir düşük yüklü
anyonlar elde edilir. Bu anyonların isimlendirilmelerinde "hidrojen" öneki kullanılır.
Örneğin,
 Diğer yaygın çok atomlu anyonlar da şunlardır:
 İyonik bileşiklerin formüllerinin yazılmasında en çok dikkat edilmesi gereken nokta,
anyon ve katyon yükleridir. Bütün bileşikler nötür yapıdadırlar ve eşit sayıda artı ve
eksi yük içerirler.
 4. Mol Kavramı
Tek molekül veya tek formül ağırlığını bulmak için kullanılan teraziler yetersiz
kalmaktadır. En ağır atomun kütlesinin 10-9 gram olduğu düşünülürse tek bir
atomun tartılmasının ne kadar güç olduğu anlaşılır.
Bundan dolayı, kimyacılar iyon, atom, molekül veya formül biriminin belli sayısını
bir birim olarak kabul ettiler ve buna da "mol" adını verdiler.
Mol, herhangi bir maddenin Avagardo sayısı (6.02x1023) kadar birim taneciğini içeren
miktarıdır.
1 Mol madde, Avagadro sayısı kadar taneciğin bir arada bulunduğunu ifade eder. Hiçbir
zaman belli bir kütleyi ifade etmez.
1 Mol hidrojen atomu veya 1 mol azot atomu denildği zaman Avagadro sayısı kadar
atomun bir araya gelmesinden oluşan bir topluluk akla gelir. Fakat hiçbir zaman
1 mol hidrojen ve 1 mol azot ağırlığının eşit olduğu düşünülmez.
  * Elektronun ağırlığı ihmal edilebilir; böylece iyon ve atom ağırlığı eşit olmalıdır.
Çözümlü Soru 1
Sodyum asetatın (CH3COONa) bir molünde kaç tane karbon atomu vardır?
Cevap
1 Mol içinde 6.02x1023 adet CH3 COONa molekülü vardır. Her molekül 2 C atomu
içerdiğine göre 2 (6.02x1023) tane karbon atomu vardır.
Çözümlü Soru 2
24 Gram asetik asit (CH3COOH) içinde kaç tane asetik asit molekülü vardır.
Cevap
CH3COOH 'in molekül ağırlığı = 12 + 3.1 + 2.16 + 1 = 48 gram/mol
1 mol asetik asit içinde 6.02x1023 tane asetik asit molekülü varsa
24/48 mol asetik asit içinde x
x = 3.01x1023 tane asetik asit molekülü olur.
Özet
• Kimyasal olayları iyi anlayabilmek için tüm bileşik formüllerinin iyi bilinmesi gerekir.
• Organik bileşikler IUPAC tavsiyelerine göre isimlendirilebildiği gibi, bunların geleneksel
isimleri de vardır.
• Organik bileşiklerin isimlendirilmelerinde bazı temel yazılar önek veya sonek olarak
okunacaktırlar.
• Anorganik bileşiklerin isimlendirilmesinde önce katyon ismi daha sonra ise anyon
ismi söylenerek , o maddenin isimlendirilmesi gerçekleştirilir.
• Mol, herhangi bir maddenin Avagadro sayısı olan 602x1023 kadar birim taneciğini
içeren miktarıdır.
Değerlendirme Soruları
1. Aşağıdaki isimlendirmelerden hangisi yanlıştır?
A. CO3 Karbon dioksit
B. NO2 Azot dioksit
C. SO3 Kükürt trioksit
D. P2O5 Fosfor pentoksit
E. N2O5 Azot pentoksit
2. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi iyonik bileşik değildir?
A. NaCl
B. CO2
C. PbI2
D. HgO
E. K2SO4
3. Aşağıdakilerden hangisi sodyum klorittir?
A. NaCl
B. NaClO2
C. NaClO3
D. NaClO4
E. NaOCl
4. Aşağıdaki isimlendirmelerden hangisi yanlıştır?
 5. Aşağıdaki isimlendirmelerden hangisi yanlıştır?
A. Hg2Cl2 Civa (I) klorür
B. CaO Kalsiyum oksit
C. NH4Cl Amonyum klorür
D. CuI2 Bakır (I) iyodür
E. FeCl3 Demir (III) klorür
6. Aşağıdakilerden hangisi bir esterdir?
A. CH3COOOH
B. CH3COOK
C. CH3COOH
D. CH3COONa
E. CH3COOCH3
7. Aşağıdakilerden hangisi bir amindir?
 8. 1 Mol aseton (CH3COCH3 ) içinde kaç tane karbon atomu vardır?
A. 6.02x1023
B. 18.06x1023
C. 9.03x1023
D. 3.01x1023
E. 36.12x1023
9. 30 gram sodyum asetat (CH3COONa) içinde kaç tane sodyum asetat molekülü
bulunur?
A. 18.06x1023
B. 6.02x1023
C. 9.03x1023
D. 12.04x1023
E. 3.01x1023
10. 24.08x1023 tane su (H2O) molekülü kaç mol eder?
A. 2
B. 8
C. 4
D. 6
E. 3
Değerlendirme Sorularının Yanıtları
1. A 2. B 3. B 4. D 5. D 6. E 7. A 8. B 9. E 10. C
|
